Poziomy gotowości technologicznej (ang. Technology Readiness Levels, TRL) to system oceny, który określa stopień dojrzałości danej technologii w trakcie jej rozwoju – od fazy badań podstawowych, aż po pełną komercjalizację.
System ten został pierwotnie opracowany przez NASA, a obecnie ma szerokie zastosowanie w różnych branżach i organizacjach, zwłaszcza w Unii Europejskiej, przy finansowaniu projektów badawczo-rozwojowych.
Poziomy gotowości technologicznej – zastosowanie
Poziomy TRL znajdują zastosowanie w różnych obszarach, szczególnie w projektach badawczo-rozwojowych oraz przy zarządzaniu innowacjami.
Ocena dojrzałości technologicznej
Poziomy gotowości technologicznej umożliwiają precyzyjne określenie, na jakim etapie rozwoju znajduje się dana technologia. Jest to przydatne, gdyż pozwala decydentom zidentyfikować, jakie kroki są jeszcze wymagane do pełnego wdrożenia. Zastosowanie tej skali umożliwia również ocenę jakie prace w obszarze walidacji zostały już zrealizowane, a jakie muszą zostać wykonane, aby w przyszłości wprowadzić produkt na rynek.
Finansowanie badań i innowacji
Wiele organizacji finansujących projekty, w tym Unia Europejska, np. w programie Horyzont Europa, używa TRL jako kryterium oceny wniosków o dofinansowanie. Wnioski dotyczące technologii na niższych poziomach (np. od TRL 1 do TRL 4) kwalifikują się na wsparcie badań podstawowych, podczas gdy te na wyższych (np. TRL 6 i wyżej) mogą liczyć na dofinansowanie prototypów lub wdrożeń.
Poziomy i ich definicje
Wyróżniamy 9 poziomów gotowości technologicznej – poziom pierwszy jest najniższy i określa wstępną fazę produktu, natomiast poziom dziewiąty to najwyższy stopień rozwoju produktu – komercjalizacja.
Poniżej opisaliśmy każdy z poziomów:
TRL 1: Obserwacja podstawowych zasad funkcjonowania.
Na tym etapie prowadzone są badania podstawowe, mające na celu zrozumienie i opisanie podstawowych zasad działania technologii. Wyniki są zwykle teoretyczne, a zastosowania praktyczne są na razie przypuszczalne.
TRL 2: Sformułowanie koncepcji technologicznej.
Powstają pierwsze idee dotyczące zastosowań technologii oraz koncepcje jej rozwoju. Na tym etapie bada się możliwość stworzenia produktu, ale testy i eksperymenty są jeszcze ograniczone.
TRL 3: Weryfikacja zasad koncepcji.
Na tym poziomie przeprowadza się eksperymenty laboratoryjne, które mają na celu potwierdzenie podstawowych zasad działania systemu. Koncepcja zostaje wstępnie przetestowana w kontrolowanych warunkach. Przykłady gotowości technologicznej na tym poziomie obejmują komponenty, które nie są jeszcze zintegrowane w całość lub nie są reprezentatywne dla całego produktu.
TRL 4: Weryfikacja komponentów technologii w warunkach laboratoryjnych.
System zostaje rozwinięty i przetestowany w warunkach laboratoryjnych. Na tym etapie powstaje prototyp lub model, który pozwala ocenić możliwości technologii w stosunku do założonych celów. Przykłady TRL na tym poziomie obejmują sprzęt zintegrowany ad hoc w laboratorium.
TRL 5: Testowanie w środowisku zbliżonym do rzeczywistego.
Technologia jest testowana w środowisku symulującym rzeczywiste warunki operacyjne. Podstawowe komponenty produktu są zintegrowane z elementami wspomagającymi, imitującymi elementy rzeczywiste. Testy obejmują kluczowe aspekty, które są oceniane pod kątem jej przyszłego zastosowania w systemie lub sprzęcie.
TRL 6: Demonstracja technologii w warunkach zbliżonych do rzeczywistych.
Osiągnięty zostaje znaczący postęp w zakresie gotowości technologicznej. System jest bardziej zaawansowany i demonstrowany w środowisku, w którym będzie faktycznie używany. Na tym poziomie powstaje kompletny prototyp, który pozwala sprawdzić, jak produkt zachowuje się w symulowanych, realistycznych warunkach.
TRL 7: Demonstracja prototypu w warunkach operacyjnych.
Prototyp jest prawie na poziomie systemu operacyjnego lub osiągnął ten poziom. Poziom 7 wymaga demonstracji rozwijanego prototypu technologii w warunkach operacyjnych, np. na statku powietrznym, w pojeździe, w informatycznym środowisku operacyjnym lub przestrzeni kosmicznej.
TRL 8: Ukończenie systemu i jego kwalifikacja.
Produkt jest w pełni rozwinięty i przetestowany, a system uzyskuje kwalifikacje niezbędne do wdrożenia. Przykłady TRL na tym poziomie obejmują badania, walidację i ocenę technologii w warunkach przeznaczonych do jej wykorzystania, np. w ramach systemu uzbrojenia, w celu potwierdzenia założeń projektowych. Praktycznie (w prawie wszystkich przypadkach) poziom ten reprezentuje koniec rzeczywistego rozwoju technologii.
TRL 9: Sprawdzenie rozwijanej technologii w środowisku operacyjnym.
Technologia jest w pełni wdrożona i gotowa do masowej produkcji lub komercjalizacji. System funkcjonuje w rzeczywistym środowisku i jest gotowy do regularnego użytku.
Podsumowując, poziomy gotowości technologicznej można przyporządkować do czterech głównych faz projektu:
Poziomy gotowości technologicznej – najczęściej zadawane pytania
Ile poziomów obejmuje skala TRL?
Skala TRL obejmuje 9 poziomów. Poziom pierwszy oznacza wczesne badania podstawowe, a poziom dziewiąty wskazuje na pełną gotowość do komercjalizacji technologii.
Jakie są główne zastosowania TRL?
TRL znajduje zastosowanie w ocenie dojrzałości technologii, planowaniu projektów badawczo-rozwojowych oraz jako kryterium przyznawania dofinansowań na badania i innowacje, np. w ramach programów, takich jak Horyzont Europa oraz Startup Booster Poland.
Dlaczego poziomy gotowości technologicznej są ważne w procesie rozwoju technologii?
System pozwala jasno określić, na jakim etapie rozwoju znajduje się technologia, co ułatwia identyfikację kolejnych kroków i potrzeb badawczych. Pomaga również inwestorom i decydentom zrozumieć, jakie prace są jeszcze wymagane przed wprowadzeniem produktu na rynek.
Czy poziomy gotowości technologicznej znajdują zastosowanie w konkretnych branżach?
Poziomy TRL są wykorzystywane w wielu branżach, takich jak lotnictwo, inżynieria kosmiczna, przemysł obronny, IT czy projekty związane z energią odnawialną.
